Hugo van der Goes, Pokłon Trzech Króli, (ok. 1471-73)
Pokłon Trzech Króli był częstym tematem w sztuce europejskiej. Trudno się temu dziwić, skoro opisane w Ewangelii św. Mateusza wydarzenie jest ważne, obrazowe i … nieco tajemnicze. Na temat Królów lub Magów, bo tak również są nazywani, niewiele wiadomo: ich wygląd, pochodzenie, a nawet liczba pozostają zagadką. Artyści, posługując się wyobraźnią i talentem, stworzyli więc własne opowieści o tym wydarzeniu.
Tekst: Marta Tomczyk-Maryon
Obrazy podejmujące temat Pokłonu Trzech Magów malowało w różnych epokach wielu wybitnych artystów. Każda realizacja tego tematu jest inna i odzwierciedla indywidualizm artysty. Wszystkie dzieła łączy jednak chęć pokazania tego niezwykłego wydarzenia - niebezpiecznej i dalekiej podróży Trzech Mędrców, którzy podjęli wielki wysiłek, aby oddać hołd Nowo Narodzonemu. Przybyli, aby złożyć cenne dary w ubogiej stajence przed Tym, kogo uznali za Mesjasza.
Andrea Mantegna (ok. 1431 – 1506) włoski renesansowy malarz i rytownik, namalował dwie wersje Pokłonu Trzech Króli. Na obrazie z roku 1466 centralnymi postaciami są Maryja z Dzieciątkiem. Świadczą o tym: Gwiazda Betlejemska, która znajduje się nad głową postaci kobiecej, aureola i niezwykłe, świetliste postacie aniołów. Mantegna wprowadził na tym obrazie znaczącą modyfikację, która później upowszechniła się w malarstwie i legendzie. Chodzi tu o przedstawienie składu i kolejności ustawienia trzech króli, bowiem włoski malarz wprowadził do kanonu króla czarnoskórego, a postaci monarchów ustawił w szeregu - jedną za drugą, ale niekoniecznie w kolejności starszeństwa, jak to było w dawniejszej tradycji, różnicującej trzech króli ze względu na wiek: starzec, mężczyzna w sile wieku, młodzieniec. Wprowadzenie czarnego króla zastąpiło ideę relacji starszeństwa interpretacją idącą w kierunku reprezentacji przez Bożym Dzieciątkiem trzech kontynentów: Europy, Azji i Afryki.
Andrea Mantegna, Pokłon Trzech Króli, 1466
Włoski malarz Sandro Botticelli (1445-1510) namalował kilka obrazów przedstawiających Trzech Króli, co dowodzi, że temat ten był dla niego ważny i inspirujący. Na płótnie z roku 1475, oprócz postaci biblijnych, znajdują się mecenasi i wszyscy członkowie rodu Medyceuszy. Było to zgodne z renesansowymi zwyczajami - artysta musiał się odwdzięczyć tym, którzy finansowali jego pracę. Zaskakujące i oryginalne może wydawać się wkomponowanie stajenki w ruiny i skałę. Ta sceneria ma jednak czytelne znaczenie symboliczne. Zestawienie antycznych ruin z surową prostotą skały, stanowiącej tło dla Świętej Rodziny, oznacza zmianę, którą niesie ze sobą narodzenie Chrystusa. To, co tworzone ludzką ręką, wcześniej czy później przemija, rozpada się, ale twarda skała trwa przez wieki - i to niej ma być zbudowany Kościół Chrystusowy. Jednak, jak twierdzą historycy sztuki, z obrazu wynika, że pewne elementy świata antycznego zostaną wykorzystane w budowie tego Kościoła.
Sandro Botticelli, Pokłon Trzech Króli, 1475
Temat Pokłonu Trzech Króli interesował również wybitnych artystów w XIX wieku, czego przykładem jest obraz angielskiego malarza Edwarda Butne-Jonesa (1833-1898), czołowego przedstawiciela prerafaelitów. Ugrupowanie prerafaelitów wzięło swą nazwę od włoskich malarzy renesansowych (Giotto, Fra Angelico), na których twórczości grupa pragnęła się wzorować. Obraz Gwiazda Betlejemska jest bogaty w znaczenia symboliczne i piękny kolorystycznie. Warto zwrócić uwagę np. na unoszącego się nad ziemią anioła, trzymającego w ręku światło – tytułową Gwiazdę Betlejemską, która zaprowadziła Magów do Dzieciątka. Interesującym pomysłem jest przedstawienie Maryi z Dzieciątkiem w altanie, którą obrastają czerwone róże. Czy symbolika tych kwiatów odsyła do miłości i późniejszego męczeństwa Chrystusa? Zagadek i inspiracji jest tu znacznie więcej, co sprawia, że zdecydowanie warto popatrzeć dłużej na ten obraz.
Edward Burne-Jones, Gwiazda Betlejemska, 1890
Pisząc ten artykuł korzystałam m.in. Najpiękniejsze obrazy „Pokłon trzech króli”